«گذشته دیگر در دسترس نیست و تنها خاطراتی از آن در هزارتوی ذهن برجای مانده است، حال نیز رمنده و گریزپا به گذشته می‌پیوندد و کوچکترین تأثیری را بر نمی‌تابد، اما آینده تنها فرصتی است که برای ما باقی مانده تا در آن و با آن زندگی کنیم.»

مقدمه

در عصر حاضر که حرکت شتابناک تحولات فناوری، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و.. بیش از گذشته وجود خود را بر صنایع پیرامون تحمیل می‌سازد و همگرایی و هم‌افزایی تحولات در حوزه‌های مختلف نیز این روند حیرت‌آور را سرعتی دو چندان بخشیده است، ایجاد رصدخانه‌ها و آینده نگری بیش ‌از پیش لزوم یافته است. رصدخانه که از آن با نام «دیدبانی» و «پایش محیطی» نیز یاد می‌شود مطالعه، بررسی و کنکاش نظام‌یافته‌ای است که به منظور کشف آینده­های در حال ظهور، نوپیدا و مغفولی انجام می‌شود که می‌توانند بیشترین تأثیر  را بر تصمیم‌گیری مدیران، سیاست‌ها و سوگیری‌های یک سازمان، بنگاه، نهاد یا کشور داشته باشند. رصدخانه از این منظر به مثابه راداری است که رویدادهای جدید، غیرمنتظره و بزرگ و کوچک محیط پیرامون را به گونه‌ای نظام‌مند و سیستماتیک نشان می‌دهد.

آینده نگری و رصدخانه

۲-۱ آینده نگری شرکتی[۱]

از بدو تولد این رشته تعاریف زیادی ارائه شده است. تعاریف اولیه، آینده نگری شرکت را به طور معمول به عنوان یک فرآیند مفهومی می‌داند، در حالی که تعاریف بعدی بر یکپارچه سازی و ادغام سازمانی[۲] تأکید می‌کند و برخی از آنها مفهوم آینده نگری شرکت را به عنوان یک توانایی سازمانی می‌دانند.

در تعریف زیر، بر ماهیت بینش شرکتی به عنوان روشی یکپارچه تأکید می‌کنیم که به یک سازمان امکان می‌دهد تا آینده دلخواه را به سمت خود سوق دهد و آن را شکل دهد (روهربرگ^[۳] و دیگران، ۲۰۱۵):

«آینده نگری شرکتی به سازمان اجازه می‌دهد تا پایه و اساس مزیت رقابتی آینده را ایجاد کند. آینده نگری یا پیش‌بینی سازمانی عوامل شناسایی، مشاهده و تفسیر عوامل تحریک تغییرات، تعیین پیامدهای احتمالی خاص سازمان و ایجاد واکنش‌های مناسب سازمانی است. آینده نگری شرکتی شامل ذینفعان ذیربط است و از طریق دسترسی به منابع حساس پیش از رقبا، آماده سازی سازمان برای تغییر و اجازه سازمان برای هدایت فعالانه به سمت آینده مطلوب، ارزش ایجاد می‌کند.»

۲-۲ پیشینه آینده نگری شرکتی

آینده نگری شرکتی[۴]: یک حوزه جدید با پیشینه‌ای غنی

پیشینه آینده نگری شرکتی را می‌توان در چهار بخش اصلی تقسیم بندی کرد (روهربرگ و دیگران، ۲۰۱۵):

۲-۲-۱ دهه ۱۹۵۰: تولد یک حوزه جدید

آینده نگری شرکتی در دهه ۱۹۵۰ به عنوان یک جریان تحقیق ظهور کرد. این زمینه جدید دارای دو ریشه اصلی است. اولین بار مدرسه آینده نگر[۵] در فرانسه تأسیس شد که توسط یک فیلسوف و مدیر دولتی به نام گاستون برگر[۶] مطرح شده است. دومین مدرسه آینده نگری/دوراندیشی[۷] توسط هرمان کان[۸] در شرکت راند[۹] در آمریکا تأسیس شد. هردو مکتب در فلسفه وجودی تفاوت دارند. در حالی که فلسفه وجودی مدرسه دوراندیشی روشهای پیچیده‌ای را پیشنهاد می‌کرد و بر این عقیده بود که متخصصان تحلیلگر درگیر کارپیش بینی باشند، مدرسه آینده نگری به دنبال ارائه روشهای کوتاه و مطلوب بود که می‌توانند بطور مشترک توسط تصمیم گیرندگان اعمال شوند.

شکل ۲- ۱پیشینه چهارگانه آینده شرکتی (برگرفته از سایت: futureorientation.net)

۲-۲-۲ دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰: روش سناریونویسی و اجرای آینده نگری

در دهه ۱۹۶۰، زمینه بینش شرکتی انواع مختلفی از برنامه‌های کاربردی موفق را در کارنامه متدولوژیکی و پردازشی خود مشاهده کرد. به ویژه استفاده از روش سناریو نویسی توسط رویال هلند/ شل باعث علاقه گسترده‌ای به روش‌های بینش شرکتی شد. تیم برنامه ریزی شل از رویکردهای منظم پیش بینی برای شناسایی دو محرک اصلی تغییر استفاده کرد. کاهش منابع نفتی در آمریکا و وخیم‌تر شدن روابط غرب با کشورهای اوپک. این امر منجر به این شد که شل تنها شرکت بزرگ نفتی بود که برای بحران نفتی که پس از جنگ یوم کیپور به دنبال داشت، آماده شد. این موفقیت باعث شده است که تعداد زیادی بنگاه از جمله موتورولا[۱۰]، جنرال الکتریک[۱۱] و خدمات یکپارچه پارسل[۱۲] از فن سناریو استفاده کنند.

۲-۲-۳ دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰: روش‌ها و فرآیندها حرفه‌ای

در دهه ۱۹۸۰ بازارها به طور فزاینده‌ای اشباع شدند. در نتیجه شرکتهایی که به دنبال موقعیت‌های برتر در بازارهای خود بودند، نیاز به ارتقاء ابزارهای برنامه ریزی شغلی و روشهای جدید بینش شرکتی داشتند. روش‌هایی از قبیل نقشه راه[۱۳] (فن آوری) و رویکردهای مشاهده و اسکن مداوم محیطی پدید آمد و توسط تعداد زیادی از شرکتها مورد توجه قرار گرفت.

۲-۲-۴ سال ۲۰۰۰ و بعد از آن: ادغام و یکپارچه سازی سازمان

اجرای فرایندهای آینده نگری سازمانی در بسیاری از شرکتها منجر به ایجاد روالهای سازمانی شده است که توسعه اندیشیدن به آینده را تسهیل می‌کند. با این حال، بسیاری از شرکتها هنوز هم در درک و رساندن مفهوم این بینش‌ها به پاسخ‌های سازمانی، چالش‌هایی را گزارش می‌دهند.

به نظر می‌رسد دو مشکل اساسی وجود دارد: از یک سو، باید اطلاعات گسترده‌ای از منابع مختلف مورد استفاده قرار گیرد و مجموعه‌های حاصل از داده‌های کمی و کیفی برای اثربخشی، نیازمند تفسیر توسط مدیران ارشد هستند. از طرف دیگر، با توجه به محدود بودن زمان و توجه مدیریت ارشد، به اطلاعات و داده‌های خام و اولیه توجه کافی نمی‌شود. در سالهای اخیر، تحقیقات و عملکرد بینش شرکتی به طور فزاینده‌ای روی راه‌های ادغام فرآیندها معطوف شده است. چنین روشی یکپارچه باعث می‌شود که قابلیت‌های سنجش، تفسیر و برنامه ریزی سازمانی توزیع شود. آبنده نگری شرکتی از طریق نقش هماهنگ کنندگی و همچنین پر کردن شکاف‌های به جا مانده از کارکردهای موجود، مانند تحقیق و توسعه، مدیریت نوآوری، مدیریت استراتژیک، مدیریت ریسک و توسعه شرکت کمک می‌کند.

رصدخانه منابع انسانی

رصدخانه منابع انسانی (Human Resources Observatory) یک نهاد یا واحد سازمانی است که به منظور جمع‌آوری، تحلیل و انتشار اطلاعات و داده‌های مربوط به منابع انسانی در یک سازمان، صنعت یا منطقه جغرافیایی خاص ایجاد می‌شود. این نهاد به دنبال ایجاد یک دید جامع و به‌روز از وضعیت منابع انسانی و روندهای مرتبط با آن است تا بتواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر در حوزه مدیریت منابع انسانی و ایجاد بهره‌وری و مزیت رقابتی پایدار در سازمان‌ها و جامعه کمک کند.

[۱] Corporate Foresigh

[۲] Rganizational Integration

[۳] Rohrbeck

[۴] Corporate Foresigh

[۵] Prospective

[۶] Gaston Berger

گاستون برگر متولد اول اکتبر ۱۸۹۶ در فرانسه و در تاریخ ۱۳ نوامبر ۱۹۶۰ از دنیا رفت. نه تنها به عنوان یک آینده نگر فرانسوی بلکه به عنوان یک صنعتگر، فیلسوف و مدیر دولتی بود.

[۷] Foresight

[۸] Herman Kahn

[۹]. رَند کورپوریشن (انگلیسی: Rand Corporation) اندیشکده سیاستگذاری جهانی غیرانتفاعی آمریکایی است. که در سال ۱۹۴۸ توسط شرکت هواپیماسازی داگلاس، با هدف ارائه خدمات تحقیقاتی و تحلیل سیاسی به نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا تأسیس شد. بخشی از بودجه این شرکت راحکومت فدرال ایالات متحده آمریکا و موقوفه. شرکت‌های فعال در حوزه‌های بهداشت و سلامت و دانشگاه‌ها، همچنین افراد شخصی تأمین می‌کنند.

[۱۰] Motorola

[۱۱] General Electric

[۱۲] United Parcel Service

[۱۳] Roadmapping