ویژگی‌ها و ریسک‌های حرفه آتش‌نشانی

وجود محیط سازمانی مناسب و متعالی، لازمه رشد استعدادها، تقویت خلاقیت، ایجاد نوآوری، افزایش بهره‌وری و اثربخشی منابع، توسط عامل انسانی به عنوان قلب تپنده سازمان می‌باشد. از طرفی کیفیت عملکرد هر سازمان به سطح کیفی دانش، مهارت‌ و قابلیت‌های منابع انسانی آن سازمان بستگی دارد. ایمنی و آتش‌نشانی تنها یک فعالیت پشتیبانی در سازمان نیست، بلکه یک حرفه حیاتی و راهبردی است که نقش مستقیمی در ایجاد محیط سازمانی پویا، حفاظت از جان انسان‌ها، صیانت از اموال و تضمین پایداری فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کند. غفلت از این حرفه می‌تواند سازمان را با بحران‌های مالی، عملیاتی و اعتباری مواجه سازد.

ویژگی‌های این حرفه‌ عبارت است از:

• ماهیّت پرخطر: تماس مستقیم با آتش، مواد شیمیایی، دود و شرایط بحرانی.
• نیازمند تخصص و آموزش مداوم: کار با تجهیزات مدرن، مدیریت بحران و توانایی تصمیم‌گیری سریع.
• ماهیت تیمی: موفقیت در عملیات تنها با هماهنگی کامل و کار گروهی امکان‌پذیر است.
• فشار روانی و جسمی بالا: کار در شرایط استرس‌زا و نیاز به تاب‌آوری بالا و آمادگی بدنی مداوم.

بنابراین ریسک‌های حرفه ایمنی و آتش‌نشانی نه‌تنها سلامت کارکنان را تهدید می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به:

• توقف عملیات کلیدی؛
•  خسارات مالی گسترده؛
• ایجاد آسیب جدی به برند و اعتبار سازمان؛
• آسیب‌رسانی به محیط زیست؛
• صدمه‌رساندن به اعتبار حرفه‌ای و برند مدیر؛
• و ایجاد مسئولیت‌های قانونی و حقوقی سنگین شوند.

به طور کلی، ریسک‌های این حرفه حساس و با اهمیت را می‌توان در چهار دسته اصلی بیان نمود:

1. ریسک‌های انسانی

• مشکلات در فرایند ارزیابی، جذب و انتخاب کارکنان: عدم وجود فرآیندهای علمی و استاندارد در زمینه شناسایی، ارزیابی و گزینش افراد منجر به ورود کارکنان نامتناسب با ماهیت حرفه خواهد شد.
• کاهش دانش و مهارت کارکنان: آموزش ناکافی کارکنان به صورت علمی و هدفمند، منجر به عدم آمادگی لازم کارکنان آتش‌نشان و دیگر کارکنان سازمان، جهت مدیریت بحران و عملیات اطفای حریق خواهد شد.
• ضعف در آمادگی جسمانی کارکنان: نبود برنامه‌های منظم ورزشی و عدم ارزیابی منظم کارکنان با استفاده از آزمون‌های ارزیابی آمادگی جسمانی، منجر به کاهش توان عملیاتی و تاب‌آوری افراد در شرایط بحرانی می‌شود.
• فرسودگی شغلی: عدم صیانت از افراد آتش‌نشان، خطاهای انسانی ناشی از فشار و شرایط کاری سخت و طاقت‌فرسا، فرسودگی شغلی را به همراه دارد.
• کمبود نیروی متخصص: نیازسنجی نامناسب، اتکا به نیروهای انسانی برون‌سپاری شده، کم‌تجربه و فاقد مهارت‌های لازم که بدون ارزیابی علمی سطح توانمندی‌های دانشی، مهارتی و آمادگی جسمی و ذهنی به فعالیت گرفته شده‌اند.

2. ریسک‌های فنی و تجهیزاتی

• فرسودگی و ناکارآمدی تجهیزات: عدم روزآمدسازی تجهیزات و استفاده از تجهیزات و ابزارهای فرسوده، کاهش کارایی و اثربخشی تجهیزات مورد استفاده در عملیات‌های حیاتی را بدنبال دارد.
• فقدان تجهیزات استاندارد حفاظت فردی: نبود وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع خطرات، عدم استفاده از تجهیزات استاندارد و یا عدم آشنایی جهت استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی از جمله ریسک‌های مهم در این حوزه است.
• ضعف در سیستم‌های هوشمند هشدار و اطفا: تأخیر در شناسایی، کنترل و اطفای حریق به صورت هوشمندو

3. ریسک‌های مدیریتی و سازمانی

• اولویت پایین ایمنی در تصمیم‌گیری‌ها: عدم توجه کافی به بخش ایمنی در مقایسه با حوزه‌های مالی، بازرگانی و تولیدی.
• ساختار سازمانی نامشخص در شرایط اضطراری: عدم سازماندهی مناسب، عدم استفاده از تکنیک سناریو‌پردازی و یا عدم تمرین سناریوهای تدوین شده و همچنین ابهام در نقش‌ها و مسئولیت‌ها در هنگام مواجهه با بحران.
• سرمایه‌گذاری ناکافی: تخصیص منابع محدود برای آموزش، پژوهش، مدیریت دانش و توسعه و تجهیز وسایل و ابزارهای مورد نیاز و مرتبط با بخش ایمنی.

4. ریسک‌های محیطی و عملیاتی

• ماهیت پرخطر محیط کار: وجود مواد شیمیایی، قابل اشتعال و یا انفجار.
• ریسک ناشی از برون‌سپاری بخش‌هایی از خدمات: عدم کنترل کافی بر عملکرد نیروهای برون‌سپاری شده و تجهیزات مورد استفاده توسط پیمانکاران مرتبط.
• تأثیر شرایط جوی: افزایش احتمال آتش‌سوزی در گرما، خشکی یا وزش باد شدید و کاهش توانایی تیم‌های امدادی در شرایط جوی نامناسب از جمله ریسک‌های مرتبط با این حوزه است.