مدل کسب و کار (Business Model)، اهمیت و انواع آن

مقدمه:

مدل کسب و کار یکی از عناصر مهم و کلیدی در موفقیت یک کسب و کار است. تعیین بیزینس مدل مناسب برای یک کسب و کار مستلزم مطالعه کامل و جامع عوامل داخلی و خارجی مرتبط با کسب و کار از جمله منابع کلیدی، ارزش پیشنهادی، مشتریان، کانال‌های توزیع، رقبا، هزینه‌ها و درآمدها و فعالیت‌های اصلی است.

بیزینس مدل‌های مختلفی وجود دارد که با توجه به نوع کسب و کار، مناسب ترین بیزینس مدل برای آن مشخص می‌شود. در نهایت، ارزیابی و بهبود مدل کسب و کار یکی از مهم‌ترین راه‌های دستیابی به اهداف و افزایش سودآوری کسب و کار است.

تعریف مدل کسب و کار:

مدل کسب‌وکار طرحی از نحوه‌ی برنامه‌ریزی شرکت‌ها برای درآمدزایی از طریق محصول خود و پایگاه مشتری در بازاری خاص است.

مدل کسب و کار، یک طرح استراتژیک از چگونگی کسب درآمد یک شرکت است. این مدل روشی را که یک کسب و کار محصول خود را دریافت، به بازار عرضه و فروش را  افزایش می‌دهد، توصیف می‌کند.

مدل کسب‌وکار چگونگی ایجاد، ارائه و به دست آوردن ارزش را در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر زمینه‌ها تعیین می‌کند. مدل کسب و کار طرحی است که نحوه برنامه‌ریزی شرکت‌ها برای درآمدزایی از طریق محصول و مشتری را در بازاری خاص مشخص می‌کند.

مدل کسب و کار نمایش جامعی از استراتژی‌هایی است که یک شرکت برای ایجاد، توسعه و تحقق مزیت رقابتی خود در بازار استفاده می‌کند. این مدل شامل شرح نحوه تولید، فروش و توزیع محصول یا خدمات شرکت، مدل درآمدزایی، هزینه‌ها و سایر جزئیات مربوط به عملکرد شرکت می‌باشد.

موضوعات مرتبط با بیزینس مدل:

مدل کسب و کار پیرامون چهار موضوع با اهمیت زیر شکل می‌گیرد:

• محصول یا خدماتی که شرکت‌ می‌فروشند؛
• نحوه‌ی ارائه‌ی این محصولات یا خدمات به بازار؛
• هزینه‌هایی که شرکت برای تولید محصول متحمل می‌شود؛
• نحوه‌ی درآمدزایی و کسب سود.

عناصر اصلی مدل‌های کسب‌وکار:

عناصر اصلی مدل‌های کسب‌وکار عبارت‌اند از

• ارزش پیشنهادی منحصربه‌فرد؛
• بازار هدف ماندگار؛
• مزیت رقابتی؛

مدل کسب‌وکار فقط به درآمد مربوط نیست، بلکه برای آن‌که بتوانید دیدی همه‌جانبه و کلی نسبت به کسب‌وکار ارایه دهد، باید هزینه تولید و سایر عوامل دخیل را نیز در نظر بگیرید.

موارد اثرگذار در طراحی مدل کسب‌وکار:

در طراحی و تدوین یک مدل کسب‌وکار مطلوب می بایست ده مؤلفه‌ی زیر را مورد توجه قرار داد:

• ارزش پیشنهادی: مشخصه‌ای که محصول شرکت را در نگاه مشتریان جذاب می‌کند؛
• بازار هدف: گروه‌ خاصی از مصرف‌کنندگان به محصول شرکت تمایل نشان خواهند داد؛
• مزیت رقابتی: ویژگی منحصربه‌فرد محصول یا خدمات شرکت که رقبا به راحتی نمی‌توانند از آن کپی‌برداری کنند؛
• ساختار هزینه: فهرستی از هزینه‌های ثابت و متغیری که کسب‌وکار برای فعالیت به آن‌ها احتیاج دارد و نحوه‌ی تأثیر این هزینه‌ها بر استراتژی قیمت گذاری؛
• معیارهای کلیدی (عملکرد): روش‌هایی که با استفاده از آن‌ها موفقیت شرکت را می‌سنجید؛
• منابع: سرمایه‌های فیزیکی، مالی، معنوی، انسانی و … شرکت؛
• مشکل و راه‌حل: نقاط درد مشتریان هدف و این‌که مجموعه‌ی شما چگونه قرار است به آن‌ها پاسخ دهد؛
• مدل درآمدی: چارچوبی که منابع درآمد در دسترس را شناسایی می‌کند؛
• جریان‌های درآمدی: راه‌های متعددی که شرکت می‌تواند از طریق آنها درآمدزایی کند؛
• حاشیه‌ی سود: مابه‌التفاوت درآمد و هزینه‌های تجاری.

اهمیت مدل کسب و کار:

مدل کسب و کار یکی از مهمترین عواملی است که هر شرکتی باید در نظر بگیرد. این مدل به شرکت کمک می‌کند تا در تولید، توسعه و توزیع محصولات و خدمات بهینه عمل کند و در نهایت به سودآوری و رشد کسب و کار به صورت پایدار دست یابد. در ادامه برخی از اهمیت‌های مدل کسب و کار ذکر گردیده است:

بهینه سازی ساختار شرکت:

مدل کسب و کار سازمان را آماده می‌کند تا ساختار داخلی خود را با رشد و گسترش بهبود بخشد.

شناسایی بازارهای هدف:

 مدل کسب و کار به شرکت کمک می‌کند تا با شناسایی بازارهای هدف و رقابت با رقبا در بازار، بازاریابی و توزیع محصولات خود را برنامه‌ریزی کند. همچنین شناسایی بازار هدف در تدوین و اجرای یک استراتژی بازاریابی موفق برای هر محصول جدید مهم است.

شناسایی مشتریان و بهبود ارتباط با آنها:

مدل کسب و کار به شرکت کمک می‌کند تا مشتریان خود را به بهترین شکل شناسایی کند و به نیازهای آنها به صورت بهینه پاسخ دهد. با ارائه یک مدل کسب و کار موثر، شرکت‌ها راه‌های بهینه ای را برای برقراری ارتباط با مشتریان به دست می‌آورند و می‌توانند روابط با آنها را بهبود بخشند.

مدیریت منابع:

 یک مدل کسب و کار که به شرکت کمک می‌کند تا از منابع خود حداکثر استفاده و بهره‌برداری را به عمل آورند و با صرفه‌جویی در مصرف منابع هزینه‌های خود را کاهش دهند. به علاوه باید به این نکته توجه کرد که مدل کسب و کار مناسب، مدیریت منابع انسانی را با بهینه کردن ارتباطات نیز بهبود می‌بخشد.

جذب سرمایه‌گذار:

یکی از مهمترین مواردی که سرمایه‌گذاران به دنبال آن هستند، یک مدل کسب و کار قوی است. یک مدل کسب و کار با کیفیت به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد که عملکرد سازمان به شیوه‌ای پایدار است و در نتیجه شانس آن را برای جذب سرمایه سرمایه‌گذاران و نهادهای مالی افزایش می‌دهد.

تصمیم گیری بهتر:

از آنجایی که مدل کسب و کار مجموعه‌ای از تصمیمات و ترکیبات مختلف است، استفاده از آن به کارآفرینان کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری را در مورد کسب و کار خود بگیرند و نقاط قوت و ضعف کسب و کار خود را بهتر درک کنند و برای آن تصمیمات منطقی و بهینه‌تری را اتخاذ کنند.

سازماندهی بهتر:

استفاده از مدل کسب و کار به کارآفرینان کمک می‌کند تا کسب و کار خود را بهتر سازماندهی کنند. این روش این به کارآفرینان اجازه می‌دهد تا بهتر روی نقاط قوت کسب و کارشان تمرکز کنند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.

عمده‌ترین الگوهای مدل کسب و کار:

عمده‌ترین مدل‌های کسب و کار در شکل زیر نشان داده شده است:

بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas)