مقدمه

یکی از نظام‌های مدیریتی پویا که نقش مهمی در توسعه منابع انسانی و در نتیجه فرآیند توسعه سازمان‌ها دارد، نظام مدیریت مشارکتی است. این نظام مدیریتی به عنوان یک نظام مطلوب و کارآمد هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ عملی آزمون‌های موفق خود را گذرانده و هم اکنون در کشورهای پیشرفته و نیز در کشورهای در حال توسعه برای حل مسایل سازمانی  و حاکمیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در دنیایی که ما زندگی می‌کنیم، همه چیز در حال تغییر است. لذا در محیط متغیر درون سازمان‌ها و همچنین محیط آشفته و متغیر بیرون، سبک‌های مدیریت کلاسیک، امروزه کارآیی چندانی ندارد. با توجه به تغییرات شگرف درون و بیرون سازمان‌ها (شامل تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، استراتژی و …)، تغییرات نسل‌ها و با توجه به محدودیت‌های دست‌یابی به منابع و امکانات و نیز رقابت سخت و نزدیک برای به دست آوردن بازار و تحقق اهداف سازمان و بقای آن، سازمان‌ها چاره‌ای جز روی آوردن به سبک‌های جدید مدیریتی را ندارند. کلیۀ سازمان‌ها به راهبردها و توانمندی‌ها و قابلیت‌هایی نیاز دارند که هم برای محیط فعلی سازمان آنها مناسب باشد و هم این راهبردها باید تحولات آتی را ایجاب کنند. اما در تحقق این امر مشکل آنجاست که مدیران به علت تنوع و تعدد وظایف به درستی نمی‌دانند که محیط چه زمانی و چگونه تغییر خواهد کرد. پس چگونه می‌توان از ایشان انتظار داشت از قبل خود را برای محیطی ناشناخته آماده کنند. چه قابلیت‌هایی را باید امروز در خود توسعه دهند تا برای این فردای ناشناخته آماده باشند و روی چه زمینه‌ای امروز باید سرمایه‌گذاری کنند تا آمادگی مقابله با فردای نامعلوم را درخود تقویت کرده باشند. این مهم امروزه در اتاق‌های فکر بازاندیشی و حمایت می گردد. مدیریت مشارکتی و نظام پیشنهادها بر پایۀ آینده پژوهی و حلقۀ اندیشگان است. برای عملی شدن آینده پژوهی در امور سازمان، ساز و کارهای مختلفی ارائه شده است که باتوجه به فرهنگ و بلوغ سازمانی کارکنان و دیگر شرایط مناسب محیطی مورد استفاده قرارگرفته و از نتایج مطلوب آنها بهره برداری می‌شود.

تعریف نظام پیشنهادها

تعاریف مختلفی برای نظام پیشنهادها ارایه شده است. مارکس نظام پیشنهادها را «روش رسمی پاداش‌دهی برای ترغیب کارکنان جهت تفکر خلاق در مورد وظایف کاری خود و محیط کار می داند». لوید نظام پیشنهادها را به عنوان «مکانیزمی رسمی برای تشویق کارکنان جهت ارایه پیشنهادهای مفید و سازنده برای سازمان» تعریف کرده است. دمینگ نیز نظام پیشنهادها را این‌گونه تعریف کرده است «نظام پیشنهادها از روش‌های مدیریت مشارکتی است که تمامی کارکنان و کارگران به ترتیبی که در نظام تعریف شده است نظرات خود را در مورد بهبود کار خویش یا سازمان و مدیریت آن بیان می‌کند و به خاطر پیشنهادهای سازنده پاداش دریافت می‌کند». در حقیقت نظام پیشنهادها یک نظام مدون برای فعال کردن ذهن افراد و به کارگیری ایده‌ها و نظرات آنها برای بهبود فعالیت‌های سازمان است.

سیستم پیشنهادها در کنار نگرش مدیریت مشارکتی رشد و توسعه می‌یابد و در این مسیر سازمان و همه آحاد انسانی آن توسعه می‌یابد.

اهداف نظام پیشنهادها

برای نظام پیشنهادها دو نوع از اهداف را می‌توان دسته‌بندی و مشخص کرد:

اهداف کمی شامل: افزایش توان سازمان، کاهش هزینه‌ها، کاهش ضایعات، بهبود شرایط، رضایت مشتری، انطباق کالا، افزایش تولید و…

اهداف کیفی شامل: اعتلای فرهنگ سازمان، ایجاد زمینۀ مشارکت کارکنان، بهبود سیستم، رشد و شکوفایی استعداد ایجاد زمینۀ تفکر و تعقل، بهبود روابط انسانی و…

موانع اجرای نظام پیشنهادها

• عدم حمایت و بسترسازی مناسب توسط مدیران ارشد سازمان؛
• عدم باور و اعتقاد کارکنان به نظام مشارکت؛
• عدم اعتماد به مدیران سازمان؛
• عدم تثبیت مدیران ارشد لایق؛
• عدم سهیم کردن کارکنان در منافع حاصله؛
• عدم توجه به آموزش برای توسعه فرهنگ و افزایش مشارکت؛
• ضعف مدیریتی؛
• احساس عدم تعلق کارکنان به سازمان؛
• فقدان محیط مناسب برای مشارکت؛
• نبود تخصص کافی در سازمان؛
• کمبود اطلاعات؛
• نبود رویه، سیستم و ابزار مناسب؛

راهکارهای رفع موانع و تسری نظام پیشنهادها

• کاهش تمرکز سازمانی؛
• کاهش سلسله مراتب سازمانی؛
• افزایش انعطاف‌پذیری سازمانی؛
• کاهش بی عدالتی در اهداء پاداش و جوایز؛
• افزایش تعهد و باور مدیران؛
• افزایش احساس وفاداری سازمانی؛
• سهیم کردن کارکنان در منافع.

سطوح مدیریت مشارکتی

• نظام مشارکت فردی؛
• نظام مشارکت گروهی؛
• نظام مشارکت با عضویت خانواده کارکنان؛
• نظام مشارکت مشتریان؛
• نظام مشارکت سایر گروه‌های ذینفع.

استراتژی‌های اجرای مدیریت مشارکتی

• استراتژی آموزش محور؛
• استراتژی ایده محور؛
• استراتژی مساله محور؛
• استراتژی توسعه محور؛
• استراتژی تیم محور (تیم‌سازی چند مهارتی)؛
• استراتژی کارگاه محور؛
• استراتژی چالش محور؛
• استراتژی مربی محور؛
• استراتژی ذینفع محور.
• استراتژی‌های تلفیقی؛