- آموزش و دانایی
- استراتژی
- ارزشیابی و طبقه بندی مشاغل
- برنامه‌ریزی منابع انسانی
- بهداشت، ایمنی و سلامت
- جبران خدمات
- جذب و استخدام
- روابط عمومی
- روابط کار و کارگری
- فرایندها و ساختار سازمانی
- فرهنگ سازمانی و ارزشها
- فناوری اطالاعات در منابع انسانی
- مباحث عمومی مدیریت
- مدلهای کسب و کار
- مدیریت عملکرد
- مربیگری و منتورینگ
- معماری سازمانی، طراحی
- نظام پیشنهادها، ایده پردازی و نوآوری
نجات جان‌ها، هنر مدیریت تیمی حرفه‌ای است
وجود محیط سازمانی مناسب و متعالی، لازمه رشد استعدادها، تقویت خلاقیت، ایجاد نوآوری، افزایش بهره‌وری و اثربخشی منابع، توسط عامل انسانی به عنوان قلب تپنده سازمان می‌باشد. از طرفی کیفیت عملکرد هر سازمان به سطح کیفی دانش، مهارت و قابلیت‌های منابع انسانی آن سازمان بستگی دارد. ایمنی و آتشنشانی تنها یک فعالیت پشتیبانی در سازمان نیست، بلکه یک حرفه حیاتی و راهبردی است که نقش مستقیمی در ایجاد محیط سازمانی پویا، حفاظت از جان انسان‌ها، صیانت از اموال و تضمین پایداری فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی ایفا می‌کند. غفلت از این حرفه می‌تواند سازمان را با بحران‌های مالی، عملیاتی و اعتباری مواجه سازد.
ویژگی‌های این حرفه عبارتند از:
- ماهیّت پرخطر: تماس مستقیم با آتش، مواد شیمیایی، دود و شرایط بحرانی.
- نیازمند تخصص و آموزش مداوم: کار با تجهیزات مدرن، مدیریت بحران و توانایی تصمیم‌گیری سریع.
- ماهیت تیمی: موفقیت در عملیات تنها با هماهنگی کامل و کار گروهی امکان‌پذیر است.
- فشار روانی و جسمی بالا: کار در شرایط استرس‌زا و نیاز به تاب‌آوری بالا و آمادگی بدنی مداوم.
- فداکاری و تعهد فراتر از علاقه‌مندی: این حرفه بیش از آنکه یک شغل باشد، یک حرفه عاشقانه است به طوری که افراد حاضرند برای نجات جان و اموال دیگران، جان خود را به خطر بیندازند.
بنابراین ریسک‌های حرفه ایمنی و آتشنشانی نه‌تنها سلامت کارکنان را تهدید می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به، توقف عملیات کلیدی؛ خسارات مالی گسترده؛ ایجاد آسیب جدی به برند و اعتبار سازمان، آسیب‌رسانی به محیط زیست، صدمه‌رساندن به اعتبار و برند مدیر و ایجاد مسئولیت‌های قانونی و حقوقی سنگین شوند.
ریسک‌های حرفه‌آتش نشانی:
به طور کلی، عمده‌ترین ریسک‌های حرفه آتشنشانی را می‌توان در هشت دسته اصلی بیان نمود:
- ریسک‌های انسانی
- مشکلات در فرایند ارزیابی، جذب و انتخاب کارکنان: عدم وجود فرآیندهای علمی و استاندارد در زمینه شناسایی، ارزیابی و گزینش افراد منجر به ورود کارکنان نامتناسب با ماهیت حرفه خواهد شد.
- کاهش دانش و مهارت کارکنان: آموزش ناکافی کارکنان به صورت علمی و هدفمند، منجر به عدم آمادگی لازم کارکنان آتش‌نشان و دیگر کارکنان سازمان، جهت مدیریت بحران و عملیات اطفای حریق خواهد شد.
- ضعف در آمادگی جسمانی کارکنان: نبود برنامه‌های منظم ورزشی و عدم ارزیابی آمادگی جسمانی کارکنان به صورت هدفمند با استفاده از شاخص‌های متناسب، منجر به کاهش توان عملیاتی و تاب‌آوری افراد در شرایط بحرانی می‌شود.
- فرسودگی شغلی: عدم صیانت از افراد آتش‌نشان، خطاهای انسانی ناشی از فشار و شرایط کاری سخت و طاقت‌فرسا، فرسودگی شغلی را به همراه دارد.
- کمبود نیروی متخصص: نیازسنجی نامناسب، اتکا به نیروهای انسانی برون‌سپاری شده، کم‌تجربه و فاقد مهارت‌های لازم که بدون ارزیابی علمی سطح توانمندی‌های دانشی، مهارتی و آمادگی جسمی و ذهنی به فعالیت گرفته شده‌اند.
- ریسک‌های فنی و تجهیزاتی
- فرسودگی و ناکارآمدی تجهیزات: عدم روزآمدسازی تجهیزات و استفاده از تجهیزات و ابزارهای فرسوده، کاهش کارایی و اثربخشی تجهیزات مورد استفاده در عملیات‌های حیاتی را بدنبال دارد.
- فقدان تجهیزات استاندارد حفاظت فردی: نبود وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع خطرات، عدم استفاده از تجهیزات استاندارد و یا عدم آشنایی جهت استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی.
- ضعف در سیستم‌های هوشمند هشدار و اطفا: عدم استفاده از سیستم‌های هوشمند اعلام هشدار و اطفا و تأخیر در شناسایی، کنترل و اطفای حریق به صورت هوشمند، آثار نامطلوبی را در ایجاد خسارت به همراه دارد.
- ریسک‌های مدیریتی و سازمانی
- اولویت پایین ایمنی در تصمیم‌گیری‌ها: عدم توجه کافی به بخش ایمنی در مقایسه با حوزههای مالی، بازرگانی، تولیدی و غیره.
- ساختار سازمانی نامشخص در شرایط اضطراری: عدم سازماندهی مناسب، عدم استفاده از تکنیک سناریو‌پردازی و یا عدم تمرین سناریوهای تدوین شده و همچنین ابهام در نقش‌ها و مسئولیت‌ها در هنگام مواجهه با بحران.
- سرمایه‌گذاری ناکافی: تخصیص منابع محدود برای آموزش، پژوهش، مدیریت دانش و توسعه و تجهیز و به‌روزرسانی وسایل و ابزارهای مورد نیاز و مرتبط با بخش ایمنی و آتشنشانی.
- ریسک‌های محیطی و عملیاتی
- ماهیت پرخطر محیط کار: وجود مواد شیمیایی، قابل اشتعال و یا انفجار و انجام عملیات در شرایط بحرانی.
- ریسک ناشی از برون‌سپاری بخش‌هایی از خدمات: عدم کنترل کافی بر عملکرد نیروهای برون‌سپاری شده و تجهیزات مورد استفاده توسط پیمانکاران مرتبط.
- تأثیر شرایط جوی: افزایش احتمال آتش‌سوزی در گرما، خشکی یا وزش باد شدید و کاهش توانایی تیم‌های امدادی در شرایط جوی نامناسب.
- ریسک‌های روانی- اجتماعی
- آسیب‌های روانی و استرس پس از سانحه: مواجهه مداوم با صحنه‌های دلخراش، مرگ و آسیب‌های جدی می‌تواند منجر به مشکلات روانی پایدار مانند افسردگی و اضطراب شود. این موضوع علاوه بر تاثر بر سلامت جسمی و روانی افراد می‌تواند به کاهش تمرکز و افزایش خطاهای انسانی منجر شود.
- فشار روانی بر خانواده آتش‌نشانان: استرس ناشی از شغل پرخطر همسر یا دیگر اعضای خانواده می‌تواند بر فضای خانواده تاثیر منفی گذاشته و این استرس به نوبه خود به فرد آتش‌نشان نیز منتقل شود.
- ضعف در سیستم‌های حمایت روانی:عدم وجود برنامه‌های منظم و حرفه‌ای برای «مدیریت استرس بحران» و مشاوره‌های روانشناسی پس از انجام عملیات‌های سخت.
- ریسک‌های ارتباطی و اطلاعاتی
این ریسک‌ها در مرحله قبل، حین و پس از عملیات بحرانی هستند.
- ضعف در ارتباطات رادیویی و هماهنگی بین‌سازمانی:عدم وجود سامانه ارتباطی یکپارچه و مطمئن بین آتشنشانی، اورژانس، پلیس و دیگر نهادهای درگیر در بحران که می‌تواند منجر به سردرگمی، تأخیر و انجام عملیات ناهماهنگ شود.
- شایعات و مدیریت رسانه‌ای ضعیف:انتشار اطلاعات نادرست در فضای مجازی و رسانه‌ها می‌تواند مسیر عملیات را مختل کند، اعتماد عمومی را خدشه‌دار سازد و فشار روانی اضافی بر تیم عملیاتی وارد کند.
- کمبود یا نقص اطلاعات از محل حادثه:عدم اشراف به نقشه‌ها و آدرس‌های حوزه عملیاتی و عدم اطلاعات کافی در مورد مواد شیمیایی و دیگر مواد مورد استفاده و محصولات.
- کمبود یا نقص اطلاعات از نوع مواد اولیه و محصولات تولیدی:عدم اطلاعات کافی در مورد مواد شیمیایی و دیگر مواد مورد استفاده و محصولات تولیدی سازمان.
۷ . ریسک‌های قانونی و حقوقی
- عدم پوشش بیمه‌ای مناسب:نبود بیمه‌های عمر و درمانی جامع و متناسب با خطرات شغل و همچنین کمبود درمانگاه‌های تخصصی سوانح و سوختگی بویژه در مناطق عملیاتی.
- ابهام در قوانین و مقررات:ناکافی بودن قوانین مرتبط با ایمنی، برون‌سپاری بخش‌هایی از خدمات، مسئولیت‌های حقوقی پیمانکاران و راهکارهای عملی برای صیانت از حقوق آتش‌نشانان.
- ریسک پیگرد قانونی:امکان شکایت از افراد یا سازمان به دلیل تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی که می‌تواند باعث ایجاد محافظه‌کاری بیش از حد و کاهش ابتکار عمل در حین عملیات شود.
۸. ریسک‌های نوظهور
این نوع از ریسک‌ها به دسته‌ای از خطرات می‌پردازد که به دلیل ماهیت پویای جهان مدرن و ظهور فناوری‌ها و چالش‌های جدید، در عصر حاضر اهمیت فراوانی یافته‌اند. این ریسک‌ها سنتی نیستند و ممکن است در گذشته به صورت کنونی وجود نداشته یا کمتر مورد توجه بوده باشند.
ریسک‌های نوظهور بر این نکته تأکید دارد که مدیریت ایمنی و آتشنشانی یک موضوع ایستا نیست. این حرفه باید به صورت پویا و پیش‌گیرانه، خود را با تحولات جهانی همگام کند و برای چالش‌های جدیدی که در افق قرار دارند، آماده شود. غفلت از این ریسک‌ها می‌تواند سازمان‌ها و جامعه را در برابر تهدیدات غیرمنتظره و پیچیده‌ای آسیب‌پذیر کند که راهکارهای سنتی پاسخگو نیستند.
از جمله ریسک‌های نوظهور می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- ریسک‌های مرتبط با فناوری‌های جدید:
با پیشرفت تکنولوژی، محیط‌های کاری و خطرات آنها نیز پیچیده می‌شوند. به عنوان مثال:
- استفاده از باتری‌های لیتیوم-یون در خودروهای برقی و وسایل الکترونیکی که خطر آتش‌سوزی‌های بسیار شدید و دشوار برای اطفا را به همراه دارد.
- استفاده از مواد کامپوزیت و جدید در ساخت و ساز که رفتار آنها در برابر حریق متفاوت از مواد سنتی است.
- کار در محیط‌های صنعتی پیشرفته مانند پتروشیمی‌های مجهز به فناوری‌های پیچیده که نیازمند دانش تخصصی روز است
- تغییرات اقلیمی:
پدیده‌ای جهانی که بر فراوانی و شدت حوادث طبیعی تأثیر مستقیم گذاشته است. این تغییرات منجر به:
- افزایش دفعات و شدت آتش‌سوزی‌های جنگلی و مراتع به دلیل خشکسالی‌های طولانی‌مدت و گرمای شدید.
- وقوع سیلاب‌های ناگهانی که نیازمند عملیات‌های نجات متفاوت و گسترده هستند.
- ایجاد شرایط جوی غیرقابل پیش‌بینی که برنامه‌ریزی و اجرای عملیات را با چالش مواجه می‌کند.
- تنش‌های منطقه‌ای:
این مورد به طور خاص به خطرات ناشی از درگیری‌های سیاسی، اجتماعی یا نظامی اشاره دارد که می‌تواند:
- منجر به حوادث ثانویه مانند آتش‌سوزی‌های گسترده در اثر انفجارها شود.
- دسترسی تیم‌های امدادی به محل حادثه را با مخاطره مواجه کند.
- باعث ایجاد بحران‌های پیچیده انسانی و افزایش تعداد و نوع مأموریت‌ها شود.
- و تهدیدات سایبری:
این یک ریسک کاملاً مدرن و حیاتی است. هکرها می‌توانند:
- سیستم‌های هشدار و اعلام حریق هوشمند را از کار بیندازند یا دستکاری کنند.
- به سیستم‌های کنترل صنعتی (مانند شرکت‌های تولیدی و پالایشگاه‌ها) نفوذ کرده و باعث ایجاد حوادث عمدی و گسترده شوند.
- سامانه‌های ارتباطی و هماهنگی بین سازمانی را مختل کنند.
پیامدهای عدم مدیریت ریسک‌های آتش نشانی:
بنابراین ریسک‌های حرفه ایمنی و آتشنشانی نه تنها سلامت کارکنان را تهدید می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به:
- ایجاد خطر برای سرمایه‌های انسانی؛
- توقف عملیات کلیدی؛
- خسارات مالی گسترده؛
- ایجاد آسیب جدی به برند و اعتبار سازمان؛
- آسیب‌رسانی به محیط زیست؛
- صدمه‌رساندن به اعتبار حرفه‌ای و برند مدیر؛
- و ایجاد مسئولیت‌های قانونی و حقوقی سنگین شوند.
این موارد به وضوح نشان می‌دهد که مدیریت ریسک در ایمنی و آتشنشانی، یک هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری ضروری برای حفظ پایداری سازمان است. سرمایه‌گذاری در آموزش، توسعه منابع انسانی، تجهیزات و فرهنگ ایمنی، از جمله راهکارهای کاهش این پیامدهای فاجعه‌بار و محافظت از جان و امنیت سرمایه‌های انسانی، دارایی‌ها و برند سازمان است.
بنابراین هر عملیات موفق آتشنشانی، نتیجه‌ی هماهنگی یک تیم حرفه‌ای و مدیریت هوشمندانه‌ی منابع انسانی است. در شرایط بحرانی، حتی یک اشتباه کوچک می‌تواند پیامدهای فاجعه‌آمیز به همراه داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد حوادث صنعتی، ناشی از خطای انسانی و ضعف تعامل میان انسان و سیستم‌ها است.
کتاب مدیریت منابع انسانی در حرفه آتشنشانی با رویکرد «ارزیابی، توانمندسازی و مهارتآموزی»، در یازده فصل و ۴۷۲ صفحه تالیف گردیده است که با تمرکز بر چالش‌ها و نیازهای خاص حرفه‌ی آتشنشانی، راهکارهای علمی و عملی در زمینه‌هایی نظیر کارمندیابی و استخدام، اندازه‌گیری و ارزشیابی عملکرد، سنجش، آموزش و توسعه مهارت‌ها، توانمندسازی، فرهنگ‌سازی و جامعه‌پذیری سازمانی (اجتماعی‌سازی) و تقویت تاب‌آوری فردی، تیمی و سازمانی، همراه با الگوها و چک لیست‌های کاربردی ارائه می‌دهد.
مخاطبان این کتاب:
- مدیران و کارشناسان ایمنی و آتشنشانی؛
- آتش‌نشانان و اعضای تیم‌های امدادی؛
- مدیران و کارشناسان منابع انسانی در صنایع پرخطر؛
- مربیان آموزشی و متخصصان توسعه سازمانی؛
- دانشجویان و پژوهشگران علاقمند به حوزههای ایمنی، آتشنشانی، مدیریت بحران و منابع انسانی؛
- و متقاضیان استخدام در حرفه‌ی آتشنشانی.
آینده را بسازید،
قبل از آنکه بحران شما را غافلگیر کند!
در همین راستا سازمان‌هایی که نسبت به توسعه سرمایه‌های انسانی، ارتقای سلامت و ایمنی کارکنان، ایجاد ارزش افزوده و افزایش بهره‌وری می‌اندیشند، می‌توانند نسبت به تهیه این کتاب ارزشمند اقدام نمایند.
ارسال کتاب یک هفته پس از ثبت تقاضای خرید و پرداخت هزینه انجام خواهد شد.